Felsefe Terimleri Sözlüğü

Felsefe Terimleri Sözlüğü

                                                                                                        A

Abdera Okulu:Atomcu Demokritos tarafından kurulmuş olan , adını  Güney Makedonya’daki bir kentten alan felsefe okulu. Önemli temsilcileri: Kios’lu Metrodoros Anaksarkhos’tur

Absolütizm (mutlakçılık, ahlaki mutlakçılık): Genelde doğruluğun , değerin , güzelliğin ,ya da gerçekliğin nesnel olarak ,değişmez ezeli ebedi olduğu görüşü.

Adcılık (nominalizm):Temel kavramların yalnızca nesnelerin adları olduğunu kabul adan felsefi görüş. Nominalizm  yalnızca tikellerin , “şu”  diye gösterdiğimiz bireysel varlıkların var olduğunu , tümellerin , soyutlamaların, ideaların , özlerin ise yapay ve keyfi simgeler olduğunu , onlara karşılık gelen şeylerin gerçek ve nesnel varoluştan yoksun olduğunu savunur.

Advaytizm: Budizme karşı olan Şankara  tarafından savunulmuş bireyci öğretiye verilen ad.

Adventizm: İsa’nın yeryüzüne bir kez daha geleceği ve bu gelişinde günahkarlar ile günahsızları birbirinde ayıracağı inancına dayanan Hıristiyan mezhebine verilen ad.

Agnostisizm (bilinmezcilik): Tanrının varolduğunun ya da varolmadığının , uygulamada ya da ilke olarak bilinemeyeceğini öne süren  öğreti. Felsefenin ve dinin konusu içinde kalan birçok konuda doyurucu bir bilgiye sahip olunamaz.

Ahlak yasası: Bireyin davranışını yönlendiren , davranışları sınırlayıp düzenleyen , nasıl davranmamız ve ne yapmamız gerektiğini belirleyen kurallar bütünü.

Ahuramazda: Eski İran dini Zerdüştçülüğün , kötülük ilkesi ya da tanrısı olan Ehrimen’le sürekli bir mücadele  yada savaş hali içinde  olmakla birlikte , Zerdüştçü iyimserliğin bir ifadesi olarak  ,sonunda mutlak bir zafer kazanacak olan baş tanrısı,iyilik ilkesi.

Akademi: Platon tarafından Atinada M.Ö. 387 de kurulmuş olan adını kahraman Akademos’tan alan orman içinde kurulmuş olan öğretim ve araştırma merkezi.  Tarihin bildiği ilk yüksek okul.

Akosmizm (evrensizcilik) :Varlık ve gerçekliğin nihai ve en yüksek doğasıyla ilgili bir öğreti olarak , deney yoluyla bilinen şekliyle , evrenin yalnızca bir görünüş ya da bir yanılsama olduğunu savunan akım.

Aksiyoloji (değerler öğretisi): Bu öğreti (ahlak, sanat gibi) değerler alanını inceler . Örneğin : iyi nedir . Güzel nedir ? gibi sorulara yanıt arar.

Algoritma: Belirli verilerden hareketle belirli türlerden  sonuçlara götüren bir hesaplamayı , sonlu bir dizi adımda gerçekleştirmek için kullanılan mekanik işleme verilen ad.

Animizm (canlıcılık):Nesnelerin genel anlamda  bütün varlıkların organik olduğunu ve ona etki eden tek bir ruhun olduğunu kabul eden öğreti.

A  priori (önsel) : Deneyden gelmeyen , deney öncesi olan şey. Duyu deneyine hiç başvurulmadan , Yalnızca akıldan , aklın ilkelerinden türetilen bilgi.

A posteriori (sonsal): Duyu deneyine dayanan bilgi , Yaşantı sonucu tecrübe edilmiş bilgi.

Analitik felsefe (çözümleyici dil felsefesi): Felsefenin temel görevinin  dilin ve önermelerin  çözümlenmesi olarak gören  felsefi öğreti.

Aranedencilik (okkasyonalizm): Tüm olayların gerçek nedeninin Tanrı olduğunu ileri süren , insana neden gibi görünen tüm diğer şeylerin Tanrının istencini yansıtan  birer araneden (araç) olduğunu savunan öğreti.

Descartes  metafiziğinin doğurduğu  zihin beden ikiliğinin açıklanması  için  Geulincx , Malebranche  tarafından geliştirilen beden ve zihin arasındaki  her türlü ilişki ve etkileşimin Tanrı aracılığıyla gerçekleştirildiğini savunan akım. İslam felsefesindeki savunucusu ise Gazalidir.

Antropomorfizm (insanbiçimcilik): İnsana ait bir takım niteliklerin tanrıya ya da  tanrılara aktarılması.Örneğin , tanrının bir insan gibi uyuduğunu , ağladığını ya da yemek yediğinin düşünülmesi gibi.

Antinomi : Her biri ayrı ayrı doğru gibi görünen  , fakat ikisi birden doğru olamayan  iki ilke arasında söz konusu  olan çelişki.

Antinomiyanizm: Teolojide , kurtuluş için , ahlak yasasının değil de , yalnızca inancı gerekli olduğunu savunun öğreti.

Antropolojizm: İnsanı , doğanın en üstün ürünü olarak gören , insanın bütün temel özelliklerini doğal kökenine dayandırarak açıklayan insanı yalınızca maddeci  ve biyolojik bir açıdan ele alıp , doğanın bir parçası olarak değerlendiren felsefi görüş.

Antropoteizm:  Felsefede insanın tanrılaştırılması tavrına verilen ad.

Arketip: Yetkinlikten yoksun , gelip geçici şeylerin kendisinden pay aldıkları , kendisine göre biçimlendikleri ,örnek ,model , ezeli ebedi  ilke.

Arkhe : Antik Yunan felsefesinde , her şeyin kendisinde varlığa geldiği ilk töz , maddi neden ya da ilke. Bu anlamda ilk defa kullanan Anaksimandros ‘tur.

Aşkın (Transendant): Varlığını aşan… ilgili bulunduğu varlığın gerçekliğini ve gücünü aşmış olmak anlamını verir. Genel olarak en üstün , en yüce olan , en yüksek niteliklere sahip bulunan  . Deneyde verilenin ötesinde , deneyi aşan şey.

Ataraxia : Şüphecilerde , hiçbir konuda hüküm vermeme ,  tüm yargıları askıya alma ve varlık üzerine spekülasyonlara girişmeme  sonucunda elde edildiğine inanılan  ruhsal  huzur durumu.

Athanatizm: Ruhun ölümsüzlüğüne  duyulan inanca verilen ad. Ruhun  ölümden sonra  çeşitli biçimler altında varlığını sürdürdüğü inancı.

Ateizm (tanrıtanımamazlık): Tanrı denen bir şeyin var olmadığını ileri süren felsefi görüş.

                                                                                                      B

Belirlenimcilik (Determinizm):Evrende olup bitenlerin rastlantılara dayanmadığını , her şeyin belirlenmiş yasalara göre olduğunu savunan görüş.”insan davranışlarında özgür değil ,toplumsal koşullara bağlıdır.” Ya da doğadaki olayların zorunlu olarak bağlandığı nedenler vardır.

Belirlenimsizcilik (İndeterminizm): Evrendeki her şeyin belirlenmiş olmadığını , dünyada rastlantı ve özgürlüğe yer olduğunu savunan görüş. Bu görüşe göre İnsanın davranışlarını , yaşantısını belirleyen toplumsal koşullar değil bireyin özgür istencidir.

Beniçincilik(Egosantrizm): Benmerkezcilik olarak ta bilinir. Her şeyi kendi bakış açısıyla görmek , kendine indirgemek , kendi fikrini hareket noktası olarak seçmek.

Bilgi felsefesi (Epstemoloji):İnsan bilgisinin yapısını , imkanını , sınırlarını, kaynağını , yöntemini , geçerliliğini ve koşullarını araştıran felsefe dalı.

Bireycilik (İndividüalizm): Bütüne ,genele  değil de  bireye , tek olana üstünlük tanıyan ve her şeyin bireye dayanması gerektiğini savunan görüş.

Anahtar kelimeler:Felsefe Terimleri Sözlüğü indir bul download ara  terim anlamı deyim bilinmeyen kelime felsefi literatür sözler