Ahlak Felsefesinin Temel Soruları,insan eylemlerinde özgür müdür ?

1.Ahlak Felsefesinin Temel Soruları

Ahlaki eylemin amacı var mıdır ,varsa nedir? Ahlaksal eylemin amaçlarını mutluluk ,Haz , fayda  olarak gören düşünürler vardır . Alak felsefesi bu kavram üzerinde oturtulmaya çalışılmıştır.

Aahlaki eylemin amacını mutlukda gören düşünürlerden biri Sokrates‘tir. Sokratese göre mutluluk bilgili Olmaktır.  Bilgili olmak ise erdemdir. İnsan bilerek kötülük yapmaz.

Demokritosa göre ise : Mutluluk az ile yetinmek ölçülü olmaktır.

Hazcı -hedonist ahlak anlayışına göre; Ahlaki eylemin amacı hazdır, iyi , en yüksek hazdadır.

Aristippos, insanın Yaşamının gerçek amacının hazzın bizzat kendisi olduğunu esas eğilimin acıdan Uzak olma olduğunu belirlemiş. Haz miktarının olabildiğince arttırılmasını istemiştir. Ona göre haz veren şey iyi acı veren şey ise kötüdür. O bütün hayvanların acıdan kaçınıp hazza yöneldiğini gözleyerek böyle bir sonuca varmıştır.

Epiküros‘a göre insan eylemleri , hazza yönelen ama açıdan kaçan şeyler olmalıdır. Böyle bir yaşam ise ancak ölçülü olmakla mümkündür. Epikürosun hacı öğretisi aristippos un öğretisinden farklıdır. Aristippos bedensel hazlara değer verirken , Epiküros manevi hazlara daha çok değer verir.  O , yaşamından komşun farkına vardığında utanacağın bir şey yapma demektedir.
Kant‘a göre ahlaki eylemin amacı ödevdir. Ödev iyiyi istemektir. İyi eylemi iyi istençle ödev olduğu için yapan kişi ahlaki olanı yapmış olan demektir.

Faydacı yani yararcı – utilitarist yaklaşım:  İyiyi yarar da görür.  Ahlaki eylemin amacını yarar elde etmek olarak açıklar. Bu yaklaşımda ahlaki eylem yarattığı sonuçlara göre değerlendirilir.
Bentham ve Mill‘e göre davranışlar bireye fayda sağladığı ölçülü İyidir. Bir eylemin ahlaki değeri onun yarattığı yarar oluşumuna katkıda bulunduğu refah ile ölçülebilir. Bentham ve Mill de söz konusu edilen yarar genelin yararlıdır.

2. İnsan ahlaki eylemde bulunurken Özgür müdür

Ahlaki eylemde bulunan insanın özgürlüğü olup olmadığında felsefenin temel sorularından biri olagelmiştir. İnsanın özgürlüğüne ilişkin üç farklı yaklaşım söz konusudur. Bu yaklaşımlar şu şekilde ele alınmaktadır . Determinizm , İindeterminizm , otodeterminizm dir.

A.Determinist yaklaşım: İnsanın eylemleri içten veya dıştan gelen nedenlerle belirlenmiştir. Onun kararları içinde bulunduğu koşullara bağlıdır ve zorunludur.
Yani bireyin davranışlarını ve ahlaki değerlerini içinde bulunduğu toplum ve o toplumun kuralları tarafından belirlenir. Birey Özgür değildir.

B. İndeterminist yaklaşım: Ahlaki karar verirken ve eylemde bulunurken tamamen özgürdür. İnsan yaşamını Özgür isteneceğini oluşturur. Yani bir ay içinde bulunduğu toplumun kuralları tarafından zorlanmaz. Biri yapmış olduğu davranışları ve oluşturduğu ahlaki kuralları kendi kişiliği ile meydana getirir.

C. Otodeterminist yaklaşım: Ahlaki eylemi ve iradeyi kişilik ürünü olarak görürler.  İnsan bilgi birikimini zenginleştirerek , kişiliğini geliştirerek ve aklını kullanarak özgürleşmektir. Kişilikleri gelişmiş olanlar gelişmemiş olanlara göre daha özgürdür. Yani otodeterminist yaklaşıma göre birey kendini geliştirdiği ölçüde özgürleşir.

Ziya Özcan